Samenvatting
Aan de hand van het trolleyprobleem en andere voorbeelden leren leerlingen het utilisme van Bentham en Mill kennen. Vervolgens worden leerlingen door een lezing van Singer over effectief altruïsme geconfronteerd met de vraag hoe consequent zij zelf zijn in utilistisch handelen.
Domein
Ethiek
Kernbegrippen
Bentham, hedonistische calculus, Mill, Singer, trolleyprobleem, utilisme
Benodigde tijd
ongeveer twee lessen
Lesniveau
Havo 4, Havo 5, Vwo 4, Vwo 5
Lesplan
Les 1:
Begin met het trolleyprobleem. Bespreek beide varianten. Vragen die je kunt stellen aan de klas of die leerlingen in groepjes kunnen bespreken:
- wat zou je in deze situatie doen?
- is er een fundamenteel verschil tussen beide scenario’s?
- ben je hypocriet als je in het eerste scenario de wissel omzet en niet in het tweede voorbeeld de man van de brug duwt?
Uitleg van de gevolgenethiek en het principe van utilisme volgens Bentham: zoveel mogelijk geluk voor zoveel mogelijk mensen.
Voorbeeld: de docent heeft een slagroomtaart. Het doel is om deze taart zo te verdelen dat de klas als geheel er zo gelukkig mogelijk van wordt. Wat is de beste manier om te verdelen? Voorbeelden van mogelijke antwoorden zijn: iedereen een even klein stukje, alleen de mensen die slagroomtaart lekker vinden, alleen de docent enz.
Doel is om leerlingen te laten zien dat de hedonistische calculus op verschillende manieren gemaakt kan worden, afhankelijk van de variabelen als hoeveelheid mensen, duur van geluk, kwaliteit van geluk enz.
Toepassing van de hedonistische calculus op het voorbeeld van de transplantatiechirurg: je hebt drie beroemde voetballers die acuut een nieuw orgaan nodig hebben en je hebt iemand zonder familie, vrienden en talenten die toevallig op dat moment in het ziekenhuis is. Mag deze persoon geofferd worden? Leerlingen kunnen hier de hedonistische calculus op toepassen.
Vaak gaat dit voorbeeld in tegen de morele intuïtie van leerlingen. Samen met leerlingen bedenken wat de problemen van het utilisme zijn, namelijk:
- is geluk kwantificeerbaar?
- mag je individuen of minderheden offeren voor het totale geluk?
Uitleg utilisme volgens Mill:
- onderscheid tussen hoog en laag geluk
- onderscheid regelutilisme en handelingsutilisme
Les 2:
Begin de les door de leerlingen te vragen om hun portemonnee te pakken en al hun geld op tafel te leggen.
Kijk vervolgens met de leerlingen de TED talk van Peter Singer over effectief altruïsme. Het is hierbij mogelijk om de video soms te pauzeren en aan leerlingen te vragen wat zij zouden doen in bepaalde situaties, maar dit is niet noodzakelijk.
Na het afspelen van de talk schrijf/projecteer je het utilistische argument van Peter Singer op het bord:
- Lijden en dood als gevolg van een tekort aan voedsel, onderdak en medische zorg is slecht.
- Als het in ons vermogen ligt om iets slechts te voorkomen zonder daarvoor iets van vergelijkbaar moreel belang op te offeren, zijn we moreel verplicht om dat te doen.
- Ieder mens is gelijkwaardig
Stel dan de leerlingen de volgende vraag: Peter Singer heeft een aantal goede doelen genoemd die het geld dat ze krijgen echt gebruiken om mensen te helpen. Volgens het argument van Singer ben jij als leerling moreel verplicht om geld dat je bijvoorbeeld normaal zou spenderen aan naar de film gaan of iets lekkers kopen te geven aan een goed doel. Dus: ofwel ze zijn het eens met Singer en in dat geval geven ze een deel van het geld uit hun portemonnee aan de docent / aan het goede doel. Of ze zijn het oneens met Singer en moeten uitleggen welke van de drie premissen van Singer ze het mee oneens zijn.
Geef de leerlingen 5 à 10 minuten bedenktijd en bespreek dan per leerling wat zij zouden doen.
Leerdoelen
De leerling kan:
- het utilisme volgens Bentham en Mill uitleggen en de vooronderstellingen hierbij aangeven (begrijpen) (analyseren)
- de hedonistische calculus toepassen op een voorbeeld (begrijpen)
- een beargumenteerd standpunt innemen over het utilisme en hun eigen morele handelen (kritiseren)
Benodigd materiaal
- Video TED-talk Peter Singer – The why and how of effective altruism, via: https://www.ted.com/talks/peter_singer_the_why_and_how_of_effective_altruism
Auteur
Jaron Schoone, Stijn Ockeloen