Samenvatting
De leerlingen worden gestimuleerd een positie in te nemen over de vraag of wij vrij zijn. De posities van Sartre en Foucault worden geïntroduceerd als twee uitersten. Uiteindelijk wordt de leerlingen gevraagd een eigen positie te formuleren, rekening houdend met de argumenten van Sartre en Foucault.
Domein
Antropologie
Kernbegrippen
disciplinering, existentialisme, Foucault, normalisering, panopticon, Sartre, structuralisme, vrijheid
Benodigde tijd
2 lesuren van 45 of 50 minuten, liefst aaneengesloten. 90 tot 100 minuten.
Vereiste voorkennis van leerlingen
Geen – behalve eigen gedachten over vrijheid.
Lesniveau
h/v 3, Onderbouw
Lesplan
- Introductie onderwerp: kondig aan dat je het met de leerlingen wil hebben over vrijheid omdat het vaak heel duidelijk lijkt wat vrijheid is en dat we vrij zijn, maar dat dit, als je er goed over nadenkt, helemaal niet zo hoeft te zijn.
- Laat de leerlingen een antwoord opschrijven en bespreken in tweetallen op de volgende vragen:
– Ben jij vrij? Waarom wel of niet?
– Wat is vrijheid eigenlijk?
– Kun je vrij zijn, zelfs als je in de gevangenis zit? Waarom wel of niet?
Bespreek de antwoorden van de klas kort, zodat je een indruk hebt van de posities die er leven.
3. Introduceer Sartre en Foucault als twee filosofen die ongeveer gelijktijdig leefden in de vorige eeuw, maar een tegengesteld antwoord hadden op de vraag of wij vrij zijn. Ga vervolgens over tot het uitleggen van de positie van Sartre (zie hiervoor ook de bijgevoegde ppt).
- Laat de leerlingen in tweetallen kritiek bedenken op de positie van Sartre en bespreek deze (kort) klassikaal.
- Leg de positie van Foucault uit aan de hand van het panopticon (zie hiervoor ook de bijgevoegde ppt). De drie eigenschappen die onder de foto van een ruïne van een panopticon in Cuba genoemd worden zijn van groot belang. Laat de leerlingen hierbij eerst zelf bedenken wat voor effect een dergelijke gevangenis op jou als gevangene zou hebben.
- Laat de leerlingen in tweetallen kritiek op Foucault’s positie en argumentatie bedenken en bespreek deze weer klassikaal.
- Laat de leerlingen individueel een antwoord op de 3 vragen die aan het begin van de les gesteld zijn beantwoorden. In hun antwoorden moeten ze rekening houden met wat ze geleerd hebben over Sartre en Foucault. Hun antwoorden kunnen weer besproken worden. Als er nog tijd voor is zou hier een goed onderwijsleergesprek op kunnen volgen over vrijheid.
Leerdoelen
De leerling kan een eigen positie innemen over de vraag of wij vrij zijn:
– aan de hand van Sartre’s existentialisme, dat uitgelegd wordt in vier korte uitspraken;
– aan de hand van Foucault’s beeld van vrijheid, dat uitgelegd wordt aan de hand van zijn visie op het panopticon en hoe dit terugkomt in de disciplinerende machtsrelaties tussen mensen;
– door argumenten te bedenken tegen de positie van Sartre;
– door argumenten te bedenken tegen de positie en argumentatie van Foucault;
– door een eigen afweging te maken waarin beargumenteerd wordt met welke filosoof de leerling het meer eens is en waarom.
Denkniveaus: begrijpen, kritiseren, evalueren.
Benodigd materiaal
| Powerpoint presentatie ‘Sartre en Foucault over Vrijheid’ |
Suggesties voor vervolglessen
Deze les is ook in een uitgebreidere versie beschikbaar voor 4e klassen, met een kijkopdracht bij Sunny Bergman’s documentaire Beperkt houdbaar als verwerkingsopdracht.
Auteur
Sjimmie Lensen