Lessenreeks Natuurfilosofie: Descartes en Naess

Samenvatting

De leerlingen leren nadenken over wat ‘natuur’ betekent, via een introductie tot de filosofieën van René Descartes en Arne Naess. Zij interviewen iemand die bij de natuur betrokken is en leren dit interview kritisch te interpreteren.

Domein

Antropologie, Ethiek, Kennistheorie

Kernbegrippen

Descartes, diepe ecologie, Naess, natuur, natuurfilosofie

Benodigde tijd

5 – 6 lesuren van 50 minuten

Lesniveau

h/v 3, Havo 4, Vwo 4

Lesplan

Onderstaand lesplan is een voorbeeld van hoe de lessen ingedeeld zouden kunnen zijn. Naast de lessen in de klas maken de leerlingen thuis een eindopdracht.

 

Eindopdracht

 De leerlingen interviewen een persoon die professioneel met de natuur van doen heeft. Zij maken hiervan een video waarin zij de theorie uit de reader uitleggen, het interview laten zien en ook een interpretatie uitvoeren van wat er gezegd is. De leerlingen kunnen ook kiezen een essay te schrijven over wat ‘natuur’ betekent en dit te relateren aan het interview.

 

Les 1 Introductie

10 minuten – begin de lessenreeks met voorbeelden van klimaatverandering of het Antropoceen, om te laten zien dat de relatie mens-natuur aan het veranderen is; stel vragen over of het belangrijk is om na te denken over de natuur

10 minuten – leerlingen schrijven hun definitie van natuur op; zij bedenken hierbij ook voorbeelden en grensgevallen

10 minuten – bekijk een video over een natuurvraagstuk (bijv. over de Oostvaardersplassen) en vraag leerlingen hierop te reageren o.b.v. hun definities; denken zij nu anders over natuur?

10 minuten – vat de discussie samen op een whiteboard; welke eigenschappen / kenmerken heeft de natuur? Wat is het onnatuurlijke? Voer een klassikale discussie over het begrip ‘natuur’, waarbij telkens gezocht wordt naar uitzonderingen en uitdagingen

10 minuten – blik vooruit op de komende lessenreeks. Informeer leerlingen meteen helder over de eindopdracht en de keuzes die hierin gemaakt kunnen worden; spreek met ze af dat ze vóór volgende week groepjes hebben gemaakt + een persoon hebben gekozen om te interviewen

 

Les 2 René Descartes

5 minuten – Controleer of de groepjes gemaakt zijn en of iedereen een persoon heeft gekozen om te interviewen

10 minuten – Presenteer de stelling ‘Dieren zijn natuurlijker dan mensen’. Laat leerlingen argumenten vóór en tegen deze stelling bedenken. Bespreek de stelling klassikaal.

10 minuten – Lees de theorie van Descartes uit de reader. Stel een kritische vraag na iedere alinea. Koppel hierbij terug naar de gevoerde discussie. Laat leerlingen eventueel kort opdrachten maken die je bespreekt.

10 minuten – De leerlingen spelen 30 seconds met begrippen uit de reader. Eén leerling kijkt naar het bord, waar begrippen op staan, die hij moet beschrijven zonder ze letterlijk te noemen. De andere leerling kijkt weg en moet de begrippen raden.

10 minuten – Vul de besproken theorie aan met argumenten van Descartes voor zijn dualisme. Maak hiervoor een whiteboard aantekening. Leg bijvoorbeeld uit dat Descartes dacht dat res cogitans niet deelbaar was, terwijl res extensa dat wel is.

5 minuten – Geef als huiswerk op dat de leerlingen interviewvragen bedenken

 

Les 3 Diepe Ecologie

10 minuten – Bekijk een video van Matthijs Schouten (zie powerpoint Naess), bespreek de driedeling die hij hierin uitlegt. Vraag of leerlingen dit wel of niet herkennen. Laat ze de inzichten van Schouten relateren aan Descartes.

5 minuten – Start de rest van de les, bespreek de eindopdracht en spreek je verwachtingen uit aan de leerlingen; geef aan waarop beoordeeld zal worden

10 minuten – Lees samen met de leerlingen uit de reader, laat ze onderwijl kort opdrachten maken. Bespreek deze kort. Stel tijdens het lezen verdiepende vragen aan de klas, om hun aandacht er bij te houden. Koppel terug naar de video van Matthijs Schouten.

10 minuten – Geef een verdiepende aantekening over diepe ecologie. Leg uit dat zij geloven dat de mens kan leven zonder de natuur te beschadigen, dat wij niet zonder relaties met andere wezens kunnen.

10 minuten – De leerlingen werken aan een opdracht, waarbij zij een voorwerp in gedachten nemen en alle relaties uittekenen wat dit voorwerp heeft t.o.v. andere dingen. Bespreek deze opdracht en stel daarbij de vraag: vormen relaties het zijn van een ding, zoals diepe ecologie stelt?

5 minuten – Eindig de les met duidelijke instructies over de deadlines van de eindopdracht

 

Les 4 Problemen van Descartes

5 minuten – vraag de klas naar de kerninzichten van Arne Naess, begin met een korte herhalingsopdracht

5 minuten – herhaal nogmaals wat je van de leerling verwacht bij de eindopdracht en bied een overzicht van alle deadlines die je gesteld hebt

20 minuten – de leerlingen maken een opdracht waarmee zij oefenen om een tekst te interpreteren (zie bijlage); geef aan dat dit een voorbeeld is voor wat er in hun eigen eindopdracht moet gebeuren. Bespreek de opdracht klassikaal en gebruik deze om aan te geven wat ‘interpretatie’ is.

10 minuten – bespreek de twee problemen van Descartes uit de reader. Teken het interactieprobleem op het bord uit, laat leerlingen dit in eigen woorden samenvatten.

10 minuten – Voer een klassikale discussie in hoe verre de leerlingen Descartes’ ideeën verwerpen. Zien zij mensen wel of niet als bevoorrechte wezens boven de dieren? Zijn lichaam en geest gescheiden?

 

Les 5 Problemen van Naess

5 minuten – herhaal de twee problemen van Descartes kort

10 minuten – Leg het probleem met intrinsieke waarde uit door veel voorbeelden te gebruiken. Als alles natuur is, kan je dan verdedigen dat parkeerplaatsen ‘slechter’ zijn dan bossen? Vraag hoe leerlingen hier naar kijken. Gebruik ook voorbeelden van grensgevallen (intensieve management van Yellow Stonepark bijvoorbeeld).

5 minuten – leerlingen werken aan opdrachten over intrinsieke waarde uit de reader

5 minuten – bespreek de opdrachten

10 minuten – Leg het probleem van is/ought uit aan de hand van de theorie van Naess. Gebruik ook hier beeldende voorbeelden: een beschrijving van de wereld kan ons niet vertellen wat die wereld moet zijn. Laat leerlingen nadenken over waarom Naess deze fout maakt in een groepsdiscussie.

10 minuten – Leerlingen werken aan een samenvattende opdracht op papier (zie bijlage)

5 minuten – Sluit de les af met de herinnering dat de volgende les de laatste is en dat alle opdrachten af moeten zijn

 

Les 6 Video’s bekijken en afronding

Bekijk deze les de gemaakte video’s van de leerlingen

Bespreek deze met de klas: wat is er goed aan deze video’s? Wat kan beter?

Eventueel kan je nog een andere leuke afsluiter van het onderwerp introduceren

Leerdoelen

De leerling kan:

  • Descartes’ scheiding van mens en natuur uitleggen aan de hand van de begrippen ‘substantie’, ‘res cogitans’ en ‘res extensa’ en zijn opvatting van de mens als autonoom subject tegenover de natuur als klokwerk (begrijpen)
  • Arne Naess’ integratie van mens en natuur uitleggen aan de hand van zijn opvatting van de natuur als ‘alles wat is’, de natuur als intrinsiek waardevol en de mens als intentioneel wezen (begrijpen)
  • de positie van Descartes bekritiseren aan de hand van het probleem van immateriële causatie, ethische problemen en het darwinistisch bezwaar tegen het onderscheid tussen rede en natuur (kritiseren)
  • de positie van Naess bekritiseren aan de hand van het probleem van intrinsieke waarde en het is/ought-onderscheid (kritiseren)
  • de posities van Descartes en Naess als vooronderstellingen herkennen en benoemen in het hedendaags denken en handelen van mensen (analyseren) (kritiseren)
  • een eigen visie formuleren over deze twee posities (creëren)

Benodigd materiaal

  • reader
  • powerpoints
  • interpretatieopdracht

Auteur

Boris van Meurs

Bijlagen

Schrijf een bericht