Samenvatting
Twee lessen over Hume’s empirisme en zijn ideeën over causaliteit. Leerlingen bespreken aan de hand van een zelfgemaakt flipbook waarom volgens Hume causaliteit een problematisch concept is.
Domein
Kennistheorie
Kernbegrippen
causaliteit, empirisme, Hume, impressie, kennistheorie
Benodigde tijd
2 lesuren
Vereiste voorkennis van leerlingen
- empirisme van Locke en Berkeley
Lesniveau
Vwo 5
Lesplan
Les 1
De eerste les is een introductie op Hume. Leerlingen hebben voorkennis van het empirisme, van Locke en Berkeley. Tijdens deze les leren leerlingen de termen ‘impressie,’ ‘idee,’ en het onderscheid tussen impressies en complexe en enkelvoudige ideeën.
Uitleg aan de hand van het voorbeeld van een zure appel van het onderscheid tussen impressies, enkelvoudige ideeën en complexe ideeën:
- Er is een verschil tussen je voor kunnen stellen (idea) hoe een zure appel smaakt, vergeleken met het hebben van de directe ervaring van het eten van de zure appel (impressie). Perceptie bestaat uit impressies.
- Impressies maken een afdruk in je geest; het idee is daarvan het resultaat. Impressies ‘stempelen’ een idee in je geest. Een idee is een kopietje van de impressie.
- Onderscheid enkelvoudige /complexe ideeën: complexe ideeën zijn het resultaat van het samenvoegen in de geest van verschillende enkelvoudige ideeën.
Verwerkingsopdracht met bijvoorbeeld een reep chocola: iedere leerling krijgt een stukje chocola. Leerlingen moeten aan de hand van dit voorbeeld de termen impressie, idee, complex idee en enkelvoudig idee uitleggen.
Flipbook maken. Leerlingen maken een flipbook waarin ze een oorzaak-gevolgrelatie verbeelden.
- Werken in tweetallen
- Elk tweetal krijgt een stapeltje van +/- 15 pagina’s
- Filmpje ‘How to make a flip book’ (youtube)
- Flipbook moet een oorzaak-gevolg relatie verbeelden (evt. voorbeeld geven van zo’n relatie)
- Zelf aan flipbook werken
Les 2
In deze les worden Hume’s ideeën over causaliteit besproken.
- Bespreken van de voorwaarden aan causaliteit volgens Hume a.d.h.v. een concreet voorbeeld (stuiteren van een bal, biljartballen, etc): gebeurtenis B volgt op gebeurtenis A en er is een noodzakelijk verband tussen A en B
- Opdracht: leerlingen moeten aan de hand van hun eigen flipbook deze voorwaarden uitleggen, waarbij leerlingen zelf de conclusie moeten trekken dat de voorwaarde van noodzakelijk verband problematisch is.
- Bespreking van de opdracht. Noemen van de eerste twee voorwaarden.
Uitleg over de derde voorwaarde en waarom die problematisch is volgens Hume. Koppelen aan de 1e les: Hume’s empirisme stelt dat uiteindelijk al onze kennis is gebaseerd op impressies. Wij hebben geen impressies van causaliteit.
Leerdoelen
De leerling kan:
- Hume’s empirisme uitleggen aan de hand van de begrippen ‘impressies’, ‘enkelvoudige ideeën’ en ‘complexe ideeën’ en zijn kritiek op het gangbare causaliteitsbegrip uitleggen (begrijpen)
- Hume’s opvatting over causaliteit toepassen op een eigen voorbeeld (analyseren)
Benodigd materiaal
- papier om flipbooks mee te maken, ongeveer 15 kleine velletjes per tweetal
- reep chocola of iets dergelijks
- uitlegfilmpje over het maken van een flipbook, bijvoorbeeld: https://www.youtube.com/watch?v=Un-BdBSOGKY
Auteur
Rudi Diekstra, Leonie Groen, Jesse Havinga