Samenvatting
Foucaults begrippen van macht, normalisering, disciplinering en onderdrukking worden besproken en bediscussieerd aan de hand van o.a. het Chinese sociaalkredietsysteem. Leerlingen denken na over de vraag of disciplinering altijd negatief is.
Domein
Antropologie, Examen vwo, Sociale filosofie
Kernbegrippen
disciplinerende macht, disciplinering, Foucault, macht, normalisering
Benodigde tijd
1 à 2 lessen
Lesniveau
Vwo 6
Lesplan
Deel 1
Begin met een concreet voorbeeld van normalisering / disciplinering / macht / onderdrukking, bijvoorbeeld de situatie in de klas van dat moment waarin leerlingen netjes aan een tafel zijn gaan zitten en gedisciplineerd gedrag vertonen. Laat leerlingen zelf meer voorbeelden bedenken van vergelijkbare situaties.
Bepaal met elkaar een definitie van het begrip ‘macht’, bijvoorbeeld: ‘de mogelijkheid om iemand iets te laten doen, wel of niet tegen hun zin’. Bespreek het spectrum van invloed hebben op t/m dwang/onderdrukking. Neem de machtshiërarchie in de klas als voorbeeld. In hoeverre is die door leerlingen geïnternaliseerd?
Bespreek vervolgens Foucaults definitie van macht, positief (sociaal) en negatief (straf). Ga daarbij in op de begrippen:
- Normalisering: vb. verschil gedrag van leerlingen tussen kleuterklas en examenklas.
- Disciplinering: vb. surveillance camera’s, ziekenhuizen, vliegvelden, scholen.
Deel 2
Introduceer het Chinese sociaalkredietsysteem. Voorbeeldmateriaal is aflevering 7 van de vpro-serie ‘Door het hart van China’. (Ook bruikbaar is aflevering 4 over een heropvoedingsinstituut voor jongens met gedragsproblemen.)
Bespreek met de klas de vraag hoe het kan dat veel Chinezen positief zijn over de invoering van het sociaalkredietsysteem. Waar heeft dat mee te maken? Andere morele waarden, bijvoorbeeld orde boven individuele vrijheid? Welke rol spelen normalisering en disciplinering in de opvattingen van Chinezen over het sociaalkredietsysteem? En in onze eigen opvattingen daarover?
Deel 3
Introductie van de primaire tekst van Foucault (p. 414-417). Eerst kan de verschuiving van fysieke naar geestelijke disciplinerende macht besproken worden aan de hand van voorbeelden: Plaatjes van lijfelijk straf (schandpaal, schavot, het rad, e.d.) en zichtbare macht (schilderijen van koningen met symbolen van macht uit de 17e/18e eeuwen); het verhaal van de marteling en doding van Robert-François Damiens van Foucault uit zijn boek Discipline, toezicht en macht. Daarna de overgang naar het resultaat van de verschuiving naar geestelijke disciplinering: plaatjes van het Panopticum van Bentham, moderne gevangenissen en andere gebouwen met een panopticum structuur + anonimiseren van gevangenen.
Vervolgens kan eindterm 47 besproken worden in de context van het Chinese sociaalkredietsysteem met het voorbeeld van de oversteekplaats uit aflevering 7 van ‘Door het hart van China’ :
- wat is het verschil in machtsuitoefening door een ‘gewone’ verkeersagent en een camera met gezichtsherkenning? Op welke manier wordt macht door de camera geautomatiseerd en ontindividualiseerd?
- is de – over het algemeen – positieve houding van de Chinese bevolking jegens het sociaalkredietsysteem te verklaren doordat zij het principe van onderwerping overneemt en toepast op zichzelf?
Leerlingen kunnen de tekst eerst in kleine groepjes lezen en bovenstaande vragen bespreken. De antwoorden kunnen klassikaal besproken worden.
Leerdoelen
De leerling kan:
- de opvatting van Foucault over macht, disciplinering en normalisering uitleggen en toepassen op een voorbeeld (begrijpen) (analyseren)
Benodigd materiaal
‘Door het hart van China’ (vpro), aflevering 7: https://www.npostart.nl/door-het-hart-van-china/25-02-2018/VPWON_1265684
Auteur
Katherine Gardiner, Jesse Havinga, Asje Palland