Filmanalyse van ‘Die Welle’ met Foucault

Samenvatting

Deze lessen gaan over disciplineringprocessen door groepen. Foucault en het structuralisme staan centraal. De film Die Welle biedt een herkenbaar voorbeeld waarin dat heftig wordt uitgespeeld en waarin allerlei mechanismen zijn te bestuderen. Ik kies ervoor om korte scènes te observeren en die door te spreken.

Domein

Antropologie, Sociale filosofie

Kernbegrippen

disciplinerende macht, Foucault, structuralisme

Benodigde tijd

2 lessen; 100 minuten

Vereiste voorkennis van leerlingen

Geen.

Lesniveau

Havo 4, Havo 5, Vwo 4, Vwo 5

Lesplan

De film Die Welle beschrijft een sociaal experiment waarin een klas probeert of een dictatuur mogelijk is. Deze film is een perfecte illustratie van de theorie van Foucault over disciplinering. Het uitsluiten, het gebruik van een bepaalde taal die een mens de mogelijkheid kan ontnemen om kritisch te zijn, het wordt perfect geïllustreerd. Ik kondig in de les aan dat we groepsprocessen gaan bestuderen. Vervolgens loop ik verschillende scenes langs, zet de film op pauze (meestal elke 5 minuten), bespreek wat er gebeurt en vooral waarom (zie bijlage 1).

  1. Uitleg: doel van de les, verantwoording methode (film brengt probleem dichterbij), verwijzing literatuur, lesvolgorde komende twee lessen. 10 minuten
  2. kijkopdracht: vooral in het begin is het groepsproces nog niet zo eenduidig. Noem zoveel mogelijk opvallende zaken over de startsituatie en uitspraken of gedrag die invloed hebben op de macht. 12 minuten
  3. kijk scene 2 tot 18.35 (in totaal 8 minuten). Deze scene is het begin van het experiment. Opvallende zaken zijn: ongedisciplineerd gedrag leerlingen, kleine afstand leerlingen, het spontane karakter van het experiment, de democratische legitimering, de verandering van de docent op het moment dat hij leider wordt, het uitsluiten van dissidenten. 20 minuten
  4. Laat groepjes zoveel mogelijk opvallende zaken verzamelen en analyseren (5 minuten), haal het vervolgens op en schrijf enkele kernbegrippen op het bord. 25 minuten
  5. kijk scene 4 tot 31.30 (bijna 5 minuten). Hier is het zeer opvallend dat de docent veel nadruk legt op het lichaam, ademhalingsoefeningen, marcheren en dat hij leerlingen de ruimte biedt om de schoolregels te negeren en hij collega’s als vijanden neer gaat zetten. 30 minuten
  6. laat dezelfde groepjes nadenken of dit op ‘onze’ school mogelijk zou zijn en hoe jij dit als leerling zou vinden. Ophalen en vervolgens hier wat meer toelichting geven. Allereerst over de taal. De taal van de docent lijkt soms dronken van macht te zijn. Ook de effectiviteit van het vijandsbeeld vooral benadrukken. 35 minuten
  7. kijk scene 6 tot 46.30. (3 minuten) hier gaat het om het effect dat een collectieve beweging (Die Welle) heeft op persoonlijke relaties. Opvallend is dat vriendschappen kapot gaan, dat er afstand ontstaat tussen de docent en zijn vrouw en de docent ook geïsoleerd kan raken doordat hij tot een beweging behoort. Ook opvallend dat Die Welle als een wezen wordt voorgesteld dat iets doet, terwijl Die Welle alleen in het hoofd van de aanhangers bestaat. Tenslotte blijkt dat Die Welle ook kledingvoorschriften heeft. 40 minuten

De tweede les begin ik met een korte powerpoint over Foucault en het disciplineren en koppel dat aan de film. Vervolgens lopen we de rest van de film langs, die gaat over de ondergang van het individu. Ik zorg ervoor dat 5 minuten voor het einde van de les de film klaar is. Er zit een zelfmoordscene in (dat is het einde van de film) en dus is het wel goed dat de leerlingen dit nog kort nabespreken (niet zozeer inhoudelijk maar emotioneel). Vooraf check ik of de leerlingen zo’n heftige film aankunnen. Leerlingen die de zelfmoordscene niet willen zien laat ik eerder gaan. Deze scene is voor het lesdoel minder relevant.

  1. laat dezelfde groepjes nadenken over de vraag of het mogelijk is dat relaties kapot gaan en welk effect dat heeft op de beweging en over de vraag wat Die Welle nu eigenlijk is. Ophalen en vervolgens vooruit kijken. Bespreek ook hoe om te gaan met de zelfmoordscène. 45 minuten.

Leerdoelen

De leerling kan:

  • de theorie van het structuralisme en dan vooral de theorie van Foucault uitleggen (begrijpen)
  • deze theorie betrekken op het eigen leven en leert groepsprocessen op een nieuwe manier analyseren (analyseren)
  • een kritische evaluatie maken van het structuralisme (kritiseren)

Benodigd materiaal

  • “Bronnen van Vrijheid’, Auteur: A.F. de Visser les 11 of een andere lesmethode die Foucault behandeld. (Zie de bijlage getiteld ‘Achtergrondkennis’)
  • Powerpointpresentatie: Foucault en het structuralisme
  • Film “Die Welle”, 2008, regie: Dennis Gansel

Auteur

Arjan de Visser

Bijlagen

Schrijf een bericht