Samenvatting
Deze PO biedt leerlingen een stappenplan voor het analyseren van ethische dilemma’s. Ze leren om een complex vraagstuk systematisch te benaderen. Het is een stuk filosofisch gereedschap: eerst het dilemma vanuit verschillende kanten benaderen en inzicht in de betrokken belanghebbenden verwerven en pas daarna een eigen standpunt verwerven.
Domein
Ethiek
Kernbegrippen
ethische dilemma's
Benodigde tijd
2 lessen
Vereiste voorkennis van leerlingen
- waarden en normen
- utilisme
- plichtethiek
- deugdethiek
Lesniveau
Havo 5, Vwo 4, Vwo 5, Vwo 6
Lesplan
Kies een ethisch dilemma dat overzichtelijk is en waar je als docent al enige achtergrondkennis van hebt. Werk ook vooral zelf een keer het hele stappenplan uit.
Leg het stappenplan in algemene zin uit en benadruk dat het een instrument is. Leg het daarna uit d.m.v. een voorbeeld.
Voorbeeld stap 1: Mag je een atoombom gebruiken voor het oplossen van het conflict in land X (kies een actueel land)?
- Juridisch: zijn er internationale verdragen die dit verbieden?
- Sociaal: hoeveel/ wie slachtoffers ? Wat als het conflict als grondoorlog door militairen moet worden beslecht?
- Medisch: effecten op korte/langere termijn?
- Economisch: kosten van bom? Kosten operatie i.v.m. grondoorlog? Kosten wederopbouw?
- Historisch: eerdere oorlogen?
- Politiek: zorgt het voor oplossingen/status?
- Technisch: hoe werkt die bom? Hoe groot is het effect?
- Biologisch: dieren en milieu?
- Ethisch: menswaardig?
Herhaal wat waarden zijn (stap 3).
Besteed aandacht aan de impact van je beslissing (stap 4) voor alle betrokkenen.
Benadruk dat in stap 6 al het werk van de eerdere stappen moet samen komen. Soms kan het zijn dat leerlingen pas bij stap 6 ontdekken dat ze bepaalde aspecten belangrijk vinden die niet in stap 2 zijn opgenomen.
Deel de informatie over het ethisch dilemma uit. Of bekijk het documentaire fragment.
Zet de leerlingen aan het werk met de casus. Laat ze in eerste instantie alleen en in rust werken.(bijv. 20 minuten).
Loop rond en bespreek met leerlingen of ze eruit komen.
Mocht het vast lopen (leerlingen snel klaar), laat ze dan in twee of drietallen hun antwoorden vergelijken. (Eventueel als huiswerkopdracht om het thuis af te maken)
Bespreek de casus in stappen na in een onderwijsleergesprek. Geef ruimte voor vragen van leerlingen, die niet direct opgelost kunnen worden, hetzij doordat jij zelf daar geen kennis over hebt, hetzij doordat professionals het hier niet over eens zijn (bijv. was de Tweede Wereldoorlog ook beëindigd als er geen bom op Hiroshima was gegooid?).
Gebruik dit eventueel als moment om uit te leggen dat bij ethische dilemma’s toch vaak een beslissing genomen moet worden, zelfs als NIET alle effecten duidelijk zijn.
Rond af door enkele leerlingen stap 6 te laten voorlezen. Nodig hen uit om het ook echt voor te lezen (en hen zo te verplichten om het echt te schrijven). Kies hiervoor in eerste instantie leerlingen die tegen een stootje kunnen en die mogelijk een tegengestelde positie hebben ingenomen.
Bespreek desgewenst ook het werken met het stappenplan na.
Leerdoelen
De leerling kan:
- een complex ethisch vraagstuk systematisch analyseren en vanuit verschillende betrokkenen bekijken (analyseren)
- in ethische vraagstukken de centrale waarden van betrokken partijen herkennen (analyseren)
- ethische theorieën toepassen op een vraagstuk (creëren)
- zijn eigen waarden met een vraagstuk verbinden, deze onderbouwen en hiërarchisch ordenen (creëren)
Benodigd materiaal
Een ethische casus passend bij het niveau en interesse van de leerlingen, bij voorkeur uit de actualiteit. Al naar gelang de beschikbare tijd kan de docent zelf materiaal voor de casus aanleveren, of hier een onderzoeksopdracht voor leerlingen zelf van maken. Bijv.
- Zelfrijdende auto’s
- Embryoselectie
- Medicijnen voor zeldzame ziekten
- Inzet politie voetbalwedstrijden
- Het fokken van rashonden
Ook documentaires kunnen geschikt zijn. Bijv.
- Liegende verdachten in een strafzaak: Kijken in de ziel: strafpleiters Afl. De verdachte (NTR)
- Zorgrobots: documentaire: Ik ben Alice
- Bijwerkingen van Deepbrainstimulation: De volmaakte mens afl.3 (vpro)
Suggesties voor vervolglessen
Zelfde stappenplan, maar met een andere casus en een andere werkvorm aan het einde (bijv. een lagerhuisdebat of leerlingen om de beurt hun betoog laten voorlezen)
Auteur
Mirjam Jorink